Er zijn vervoersconcessies nodig om passagiers via het hoofdspoorwegnet te vervoeren. Met een transportconcessie heeft een bedrijf het enige recht om passagiers te vervoeren. Een concessie bevat ook verplichtingen.
Het ministerie van Infrastructuur en Milieu (I&M) bepaalt wie de concessie op het hoofdspoorwegnet mag uitvoeren en wie de spoorweg mag beheren. De provincies en stedelijke regios bepalen welk bedrijf de treinreizen in de regios afhandelt.
Transportconcessie
De huidige transportconcessie, met verplichtingen met betrekking tot de frequentie, stiptheid, netheid en sociale veiligheid van de Nederlandse Spoorwegen, loopt van 2005 tot 2015 en werd destijds privé verleend. In juni 2010 werd de concessie gewijzigd. Onlangs heeft de minister besloten om de nieuwe concessie (van 2015 tot 2025) niet aan te besteden maar privé aan NS te verlenen.
Management concessie
De huidige managementconcessie, met eisen voor de beschikbaarheid en betrouwbaarheid van het spoorwegnet en de bereikbaarheid en sociale veiligheid van de stations, is verleend aan ProRail. Deze concessie loopt tot 2015.
Aanbesteding voor regionaal vervoer per trein
Via de aanbestedingsprocedure kan een transportbedrijf voor een bepaald gebied een transportconcessie verkrijgen van de provincie of stadsregio. Het bedrijf heeft dan het exclusieve recht om gedurende een aantal jaren openbaar vervoer in die regio te verzorgen.
Er zijn meer dan 30 regionale lijnen in Nederland.
Aanbesteding voor stedelijk en regionaal vervoer
De provincies en stedelijke regios bepalen welk bedrijf regionaal vervoer per bus, tram of metro in welke regios zal verzorgen. Dit gebeurt via openbare aanbestedingen. Het stads- en streekvervoer is overal uitbesteed, behalve in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag.
Aanbesteding en concessies
Via de aanbestedingsprocedure kan een transportbedrijf voor een bepaald gebied een concessie van de regionale overheid verkrijgen. Het bedrijf heeft dan de exclusieve rechten om gedurende een aantal jaren openbaar vervoer in de regio te verzorgen. Het doel is om de kwaliteit en effectiviteit van stedelijk en regionaal transport door aanbesteding te vergroten.
Aanbesteding van transport in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag
Het bus-, tram- en metrovervoer in Amsterdam, Rotterdam en Den Haag is nog steeds niet uitbesteed. Het kabinet wil dat de stedelijke regios hiermee een begin maken. Het ministerie overlegt met de drie grote steden over de realisatie van zijn ambities voor goed openbaar vervoer. Bij de uitwerking van de noodzakelijke bezuinigingen wordt de nadruk gelegd op efficiëntieverbeteringen. Winsten kunnen worden behaald door de belangrijke schakels (de hoofdassen van de tram en metro) te benadrukken. Dit betekent dat lijnen en stops die door slechts enkele mensen worden gebruikt, kritisch moeten worden onderzocht.
De staat stelt jaarlijks ongeveer 1,8 miljard euro beschikbaar aan de stedelijke regios en provincies voor regionale mobiliteit; het grootste deel wordt besteed aan de exploitatie en het onderhoud van regionaal openbaar vervoer.