De Wet revitalisering algemeen toezicht heeft de manier vereenvoudigd waarop bestuursniveaus (gemeenten, provincies en rijksoverheid) op elkaar toezicht houden.
Eenvoudiger en transparanter
In de loop der jaren zijn veel instrumenten ontwikkeld voor het toezicht op lagere overheden door hogere autoriteiten. Dit maakte het systeem complex en bureaucratisch. De revitalisering van de algemene toezichtwet, die op 1 oktober 2012 in werking is getreden, elimineerde de meeste afzonderlijke bepalingen over toezicht. Het resultaat is een eenvoudiger en transparantere vorm van toezicht.
De wet is gebaseerd op vertrouwen in het vermogen van autoriteiten om hun taken goed uit te voeren, en op vertrouwen in de effectiviteit van verantwoordingsplicht binnen een overheidslaag. Van het gemeentebestuur wordt verwacht dat het zijn activiteiten verantwoording aflegt aan de gemeenteraad en het provinciebestuur aan de provincieraad. Onder deze omstandigheden kan toezicht door andere niveaus met terughoudendheid worden uitgevoerd. De wet is ook gebaseerd op het principe dat gemeenten en provincies slechts eenmaal rekeningen hoeven op te maken, die vervolgens voor verschillende doeleinden kunnen worden gebruikt. Dit betekent dat ministeries en nationale inspectiediensten een andere rol spelen en op een andere manier werken.
Toezicht op gemeentelijke autoriteiten
Gemeentelijke autoriteiten hebben op elk beleidsterrein te maken met een verschillende toezichthoudende autoriteit. Na recente veranderingen houden de provinciale autoriteiten nu toezicht op de werkzaamheden van de gemeentelijke autoriteiten op het gebied van ruimtelijke ordening, bouw, de natuurlijke omgeving, huisvesting, erfgoed en de structurele veiligheid van gebouwen en andere werken.
De rijksoverheid houdt nog steeds toezicht op de gemeentelijke autoriteiten op die gebieden waarvoor provincies noch een opdracht noch expertise hebben, zoals sociale zaken.
Toezicht op provinciale autoriteiten
De centrale overheid houdt nog steeds toezicht op de uitvoering van gedelegeerde bevoegdheden door provincies.
Interventies door de toezichthoudende instantie
Het enige doel van toezicht is na te gaan of lagere autoriteiten hun wettelijk gedelegeerde bevoegdheden uitvoeren. Het gaat niet om de kwaliteit van de administratie. De toezichthoudende instantie komt alleen tussenbeide wanneer wettelijke gedelegeerde bevoegdheden niet correct of volledig worden uitgevoerd, of als de beslissingen van de lagere autoriteit in strijd zijn met het algemeen belang of met de wet.
- in deze gevallen kan de toezichthoudende instantie: toezicht houden op de uitvoering van de taken die aan de gemeentelijke autoriteit zijn toevertrouwd als gevolg van de verwaarlozing van officiële taken: als een gemeente of provincie een gedelegeerde bevoegdheid verwaarloost, kan de toezichthoudende instantie ingrijpen en die bevoegdheid overnemen bij de kosten van de gemeente;
- besluiten opschorten en nietig verklaren: indien een besluit van een gemeentelijke of provinciale overheid in strijd is met de wet of met het algemeen belang, kan het worden geschorst en / of vernietigd bij koninklijk besluit.
Elke beslissing om in te grijpen moet worden voorafgegaan door een interventieladder bestaande uit zes stappen. De eerste stap is dat de toezichthouder het probleem identificeert en de laatste is zijn beslissing om daadwerkelijk gebruik te maken van zijn bevoegdheid om in te grijpen.
Specifieke vormen van toezicht afgeschaft
Specifieke vormen van toezicht zijn waar mogelijk afgeschaft, behalve:
- onderlinge afhankelijkheid tussen overheidslagen voor implementatiedoeleinden: dit betreft taken waarvoor de toezichthoudende instantie krachtens de wet operationele verantwoordelijkheid draagt, maar waarvan de uitvoering volledig afhankelijk is van subnationale autoriteiten (bijvoorbeeld de veiligheidsregios);
- toezicht op waterschappen: omdat provincies de taken van de waterschappen moeten opnemen in het algemene provinciale beleid, moeten specifieke mechanismen worden gehandhaafd voor hun toezicht op de waterschappen.
Online indicatoren van de prestaties van gemeenten
Toezichthoudende instanties hebben informatie nodig om te kunnen beoordelen of gemeenten voldoen aan wettelijke eisen. Ze kunnen deze informatie vinden op de website Waarstaatjegemeente.nl. Deze site biedt prestatie-indicatoren voor verantwoording binnen een overheidslaag. Deze indicatoren geven informatie over hoe goed gemeenten hun wettelijke gedelegeerde bevoegdheden hebben uitgevoerd. Toezichthoudende instanties moeten zoveel mogelijk gebruik maken van deze informatie, in overeenstemming met het principe dat gegevens slechts eenmaal moeten worden verzameld, maar meerdere keren moeten worden gebruikt.