Nederland heeft een lange traditie van overleg en samenwerking tussen overheidsinstanties, organisaties van belanghebbenden en burgers. Binnen dit kader wordt het beleid ten aanzien van nationale en internationale aangelegenheden voorbereid door de centrale overheid en vormt het de basis voor wetgeving die door het Nederlandse parlement is geratificeerd.
Beleid met betrekking tot de provincies en gemeenten is op deze niveaus, dichter bij de bevolking en op het principe van bevordering van publieke participatie in democratie, aan de overheid overgedragen.
Het ministerie van Infrastructuur en Milieu is verantwoordelijk voor de ontwikkeling van beleid in de nationale context en de provincies zijn verantwoordelijk voor de vertaling van deze richtlijnen in de regionale context. De gemeenten hebben de macht en financiële middelen om lokaal beleid inzake ruimtelijke ordening en milieu te ontwikkelen en uit te voeren. Nauwe samenwerking tussen alle overheidsniveaus die inherent zijn aan het Nederlandse systeem, zorgt voor de nodige checks and balances.
Provinciebestuur
Terwijl het nationale milieubeleid de verantwoordelijkheid is van het ministerie, is de provinciale overheid verantwoordelijk voor de vertaling van deze richtlijnen in de regionale context. De 12 provinciale overheden ontwikkelen regionaal beleid en stellen regionale plannen op met de bestemmingsrichtlijnen voor de ligging en uitbreiding van woon-, industrie- en handelsgebieden in steden, dorpen en dorpen. Milieubeheerbeleid houdt verband met ruimtelijke ordening en is gericht op het creëren van een gezond milieu met schone lucht, water en bodem door regulering van emissies door wegtransport, industrie en andere bronnen.
Daartoe zijn de provinciale autoriteiten verantwoordelijk voor het verlenen van milieuvergunningen waarin de grenzen worden bepaald, bijvoorbeeld voor emissies en geluidshinder. De provincies zijn ook verantwoordelijk voor de handhaving van milieuregels door grote bedrijven. Provinciale autoriteiten spelen een sleutelrol bij het stimuleren van het gebruik van duurzame energie en bij het behalen van doelstellingen voor de productie van hernieuwbare energie zoals windenergie, en voor het bieden van voldoende ruimte voor de bouw van windenergieparken.
Gemeentelijke overheid
De uitvoering van nationaal beleid en strategie voor milieubeheer is grotendeels gedecentraliseerd naar de gemeentelijke overheid. Deze autoriteiten stellen lokale voorschriften op en hebben zowel de juridische als financiële middelen om beslissingen en voorschriften te implementeren en te handhaven.
Gemeenten kunnen ook samenwerken met overheden zoals waterschappen aan waterkwaliteit en afvalwaterzuivering. De gemeenten zijn verantwoordelijk voor het opstellen van voorschriften voor de uitvoering en handhaving van de voorschriften in de nationale Wet milieubeheer en andere milieuregels. De Wet milieubeheer heeft betrekking op zaken als gescheiden inzameling van afval, verwijdering van gevaarlijk afval, luchtkwaliteit en geluidsoverlast en milieuvergunningen voor industriële en commerciële activiteiten.
Milieuvoorschriften kunnen van gemeente tot gemeente verschillen, bijvoorbeeld bij gescheiden inzameling van afval door huishoudens en commerciële en industriële activiteiten, en de behandeling, recycling en verwijdering van afval.
Waterschappen
De Nederlandse waterschappen spelen een sleutelrol in het milieubeheer in Nederland, omdat zij verantwoordelijk zijn voor het beheer en onderhoud van de kwantiteit en kwaliteit van het oppervlaktewater in het hele land. Een van de oudste overheidsinstanties in Nederland, de 26 waterschappen opereren vrij onafhankelijk van de nationale overheid in hun primaire taak om het land te beschermen tegen overstromingen en stijgende zeespiegel.
De waterschappen zijn verantwoordelijk voor het beheer en onderhoud van waterkeringen langs de kust, rivieren en waterwegen. Een integraal onderdeel van deze taak is het beheren en onderhouden van voldoende hoeveelheid oppervlaktewater van voldoende kwaliteit voor verschillende doeleinden - drinkwater, huishoudelijk en industrieel gebruik. Dit omvat het beheer en de exploitatie van gemeentelijke afvalwaterzuiveringsinstallaties en de lozing van behandeld water in oppervlaktewateren. Het betreft een continue monitoring van de chemische en biologische kwaliteit van oppervlaktewateren.