Euthanasie wordt uitgevoerd door de behandelend arts die op zijn of haar uitdrukkelijke verzoek een fatale dosis van een geschikt medicijn aan de patiënt toedient. De relevante Nederlandse wetgeving heeft ook betrekking op zelfhulp bij zelfdoding (waarbij de arts het medicijn levert maar de patiënt het toedient). Palliatieve sedatie is geen vorm van euthanasie: de patiënt raakt eenvoudig bewusteloos met pijnstillende medicijnen en sterft uiteindelijk door natuurlijke oorzaken.
Wat de wet zegt
Euthanasie en hulp bij zelfdoding zijn alleen legaal als de criteria die zijn vastgelegd in de Wet toetsing levensbeëindiging op verzoek en hulp bij zelfdoding volledig worden nageleefd. Alleen dan is de betreffende arts immuun voor strafrechtelijke vervolging. Verzoeken om euthanasie komen vaak van patiënten met ondraaglijk lijden zonder uitzicht op verbetering. Hun verzoek moet serieus en met volledige overtuiging worden gedaan. Ze zien euthanasie als de enige ontsnapping uit de situatie. Patiënten hebben echter geen absoluut recht op euthanasie en artsen hebben geen absolute plicht om het uit te voeren.
Richtlijnen voor euthanasie bij semi-bewuste patiënten
Soms kan een patiënt vervallen in semi-bewustzijn net voor een geplande euthanasie. Als er nog steeds tekenen van lijden zijn, kan de arts euthanasie uitvoeren ondanks het verminderde bewustzijn van de patiënt. Dit is vastgelegd in richtlijnen ter zake opgesteld door de Koninklijke Nederlandse Medische Vereniging op verzoek van het College van procureurs-generaal van het Openbaar Ministerie en de Inspectie voor de Gezondheidszorg. Deze richtlijnen over euthanasie bij patiënten met een verlaagd bewustzijn vormen geen impliciete versoepeling van de wet; ze zijn alleen bedoeld als hulpmiddel voor artsen in deze moeilijke situatie.
Wilsverklaringen
Sommige mensen hebben het gevoel dat ze euthanasie zouden willen uitvoeren als ze zich ooit in een bepaalde situatie bevinden die ze nu als ondraaglijk zouden beschouwen en geen uitzicht op verbetering bieden. Hun beste manier van handelen is om de situatie die ze voor ogen hebben met hun huisarts te bespreken en een schriftelijke richtlijn op te stellen over die omstandigheden. Dergelijke voorafgaande richtlijnen definiëren de precieze omstandigheden waarin de betrokken patiënten euthanasie wensen. Het document vormt een verzoek aan de arts en moet een duidelijke en ondubbelzinnige uitdrukking van de wensen van de patiënt bevatten.
Euthanasie en geassisteerde zelfmoord
Beëindiging van het leven op aanvraag kan twee vormen aannemen. In het geval van euthanasie dient de arts een fatale dosis van een geschikt medicijn toe aan de patiënt. Bij geassisteerde zelfmoord levert de arts daarentegen het dodelijke medicijn, maar de patiënt beheert het. Beide formulieren vallen onder de wet en in beide gevallen moeten artsen voldoen aan de wettelijke zorgvuldigheidseisen. Elk geval van euthanasie en hulp bij zelfdoding moet worden gemeld bij 1 van de 5 regionale euthanasie-beoordelingscomités. De commissie beoordeelt of de arts de nodige zorgvuldigheid heeft betracht. Als een arts dit nalaat, kan hij worden vervolgd. Straffen variëren, maar kunnen oplopen tot 12 jaar in de gevangenis voor euthanasie en tot 3 jaar voor het bijstaan van zelfmoord.
Euthanasie en minderjarigen
Minderjarigen kunnen zelf euthanasie aanvragen vanaf de leeftijd van 12 jaar, hoewel de toestemming van de ouders of voogd verplicht is tot ze de leeftijd van 16 jaar bereiken. Zestien en zeventien-jarigen hebben in principe geen toestemming van de ouders nodig, maar hun ouders moeten bij het besluitvormingsproces worden betrokken. Vanaf 18 jaar hebben jongeren het recht om euthanasie aan te vragen zonder ouderlijke betrokkenheid.
Euthanasie en patiënten met dementie
Voor sommige mensen kan het vooruitzicht om ooit aan dementie te lijden voldoende reden zijn om een voorschotrichtlijn te maken (levende wil). Dit kan onafhankelijk worden opgesteld of eerst met de huisarts worden besproken. Een arts kan euthanasie alleen uitvoeren bij een patiënt met dementie als er een dergelijke richtlijn bestaat, als wettelijke zorg wordt genomen en als de patiënt naar zijn mening ondraaglijk lijden ervaart zonder uitzicht op verbetering.
Beoordeling commissie
Artsen hebben de plicht om alle onnatuurlijke sterfgevallen aan de gemeentelijke patholoog te melden. In het geval van euthanasie, meldt deze laatste een regionale toetsingscommissie. Dergelijke comités omvatten ten minste een arts, een ethicus en een juridisch deskundige. De commissie beoordeelt of de arts die de euthanasie heeft uitgevoerd aan de wettelijke zorgvuldigheidseisen heeft voldaan. De procedure van het beoordelingscomité is bedoeld om te zorgen voor meer transparantie en consistentie in de manier waarop zaken worden gemeld en beoordeeld.
De procedure komt zowel het Openbaar Ministerie als artsen ten goede. De wettelijke criteria en de bevindingen van de beoordelingscomités vertellen artsen hoe hun acties in bepaalde gevallen waarschijnlijk bestand zijn tegen juridische, medische en ethische controle.
Reanimeer geen medaillon
Een DNR (niet reanimeren) medaillon geeft aan dat de drager niet gereanimeerd wil worden in een medisch noodgeval. De naam, de geboortedatum, de handtekening en de foto van de drager zijn gegraveerd op het medaillon, zodat het voldoet aan alle wettelijke vereisten voor een voorafgaande richtlijn.
U kunt een DNR-medaillon bestellen bij de Nederlandse patiëntenvereniging, Patiëntenfederatie Nederland. DNR-medaillons uitgegeven door NVVE (een Nederlandse organisatie die informatie en advies verstrekt over euthanasie en hulp bij zelfdoding) vóór 7 juni 2017 zijn nog steeds geldig.